گفتگو با کاظم آل یاسین، مترجم پیش کسوت
حمزه سلمان پور/ مراسلون
کاظم آل یاسین بهمنشیری، متولد آبادان و فارغ‌التحصیل زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه اصفهان است. او بازنشستۀ ادارۀ دارایی اصفهان و ساکن همان شهر است. از سال ۱۳۴۹ که برای تحصیل به اصفهان رفت، دیگر به زادگاه خود بازنگشت؛ اما زبان مادری‌اش، یعنی عربی را با به‌خوبی ادا می‌کند. این مترجم و نویسندۀ پرکار، باوجود نزدیک‌شدن به هشتادمین سال زندگی، همچنان سرشار از انرژی و امید است. دیدار با ایشان در دانشگاه اصفهان و گفت‌وگوی صمیمانه، بر این نکته تأکید می‌کند که ادبیات و عشق به کتاب، می‌تواند روح انسان را جوان و پرنشاط نگه دارد.
حاصل سال‌ها فعالیت این مترجم و نویسندة پرتلاش، بیش از ۲۶ اثر در حوزه‌های مختلف ادبی و تاریخی است. ترجمه‌های او از عربی به فارسی و از انگلیسی به فارسی است. ترجمه آثاری از نویسندگان نامداری چون نجیب محفوظ، غاده السمان و لیلی اطرش، و تألیف کتاب‌هایی مانند «تاریخ مالیات از آغاز تا امروز»، از جمله آثار شاخص وی به شمار می‌آیند.
آل یاسین با ترجمه‌های روان و دقیق خود، تلاش کرده پیوندی میان ادبیات ایران و عرب ایجاد کند. شایسته است علاقه‌مندان به ادبیات در خوزستان و سراسر کشور، به‌پاس سال‌ها تلاش و خدمات ارزندة ایشان، از این شخصیت برجستة فرهنگی قدردانی کنند.
در این مصاحبه، با کاظم آل یاسین به گفت‌وگو نشستیم تا درباره انگیزه‌ها، چالش‌ها و دیدگاه‌های این نویسنده و مترجم باسابقه صحبت کنیم. با ما همراه باشید تا از زبان خود ایشان، از دنیای ادبیات و ترجمه بیشتر بدانیم.
-
لطفاً کمی درباره خودتان بگویید. شما در آبادان به دنیا آمده‌اید و سال‌ها پیش از جنگ به اصفهان مهاجرت کرده‌اید. چه عواملی باعث این مهاجرت و ماندگاری شما در اصفهان شد؟
من در روستای خَرخَره از توابع آبادان متولد شدم. در سال ۱۳۴۷ به استخدام وزارت دارایی درآمدم و در سال ۱۳۴۹ به‌منظور ادامه تحصیل به اصفهان آمدم. پس از دریافت مدرک لیسانس در رشته زبان و ادبیات انگلیسی، قصد داشتم به آبادان برگردم، اما شرایط برای بازگشت فراهم نشد و در اصفهان ماندگار شدم.
-
چه عاملی شما را به دنیای ادبیات جذب کرد و اولین‌بار چه زمانی به نویسندگی و ترجمه علاقه‌مند شدید؟
من از کودکی به کتابخوانی و ادبیات علاقه داشتم. پس از دریافت مدرک لیسانس، همکارانم متون دانشگاهی را برای ترجمه به من می‌دادند. این متون اولین جرقه‌های علاقه‌ام به ترجمه را در ذهنم ایجاد کرد.
-
آیا تمایل دارید آثار خاصی را ترجمه کنید یا به همه ژانرها علاقه دارید؟
من به ترجمه رمان و شعر علاقه‌مند هستم. زیرا ژانرهای دیگر مانند فلسفه نیاز به تخصص و علاقه عمیق دارند و در غیر این صورت، ترجمه‌ای ناقص و ناتمام خواهد بود.
-
به نظر شما ترجمه چه نقشی در انتقال فرهنگ‌ها دارد؟
ترجمه نقش بسیار مهمی در انتقال فرهنگ‌ها ایفا می‌کند. به‌عنوان‌مثال، اگر ما فرهنگ همسایگان خود را نشناسیم، چگونه می‌توانیم به‌درستی با آنها تعامل کنیم؟ ترجمه آثار دیگران اطلاعات ما را درباره آنها افزایش می‌دهد و از قضاوت‌های نادرست جلوگیری می‌کند و همچنین اشتراکات فرهنگی را نمایان می‌سازد. -
چه معیارهایی برای انتخاب آثاری که ترجمه می‌کنید دارید؟ آیا به موضوع خاصی توجه می‌کنید یا بیشتر به سبک نویسنده اهمیت می‌دهید؟
پس از بازنشستگی، برای پر کردن اوقات فراغت و جلوگیری از رکود فکری، به ترجمه پرداختم. من به طور خاص کتاب‌هایی با مضامین اجتماعی یا آثاری که وضعیت برخی کشورها را به تصویر می‌کشند، مانند آثار ابراهیم نصرالله و لیلی الاطرش و لیلی الجُهنی را در اولویت قرار می‌دهم. همچنین به طور تصادفی به ترجمه شعر پرداختم و دو کتاب عاشقانه از غاده السمان و یک اثر از شاعر بزرگ و انقلابی عبدالوهاب البیاتی را ترجمه کردم.
کاظم آل یاسین دهه ۵۰ شمسی، اصفهان
-
شما آثار تألیفی مانند کتاب “تاریخ مالیات” نیز دارید؛ بین ترجمه و تألیف، کدام یک برای شما جذاب‌تر و کدام یک چالش‌برانگیزتر است؟
- در شرایط خاصی، کتاب “تاریخ مالیات از آغاز تا امروز” را تألیف کردم. تألیف کتاب نیازمند منابع و مأخذ است. در زمان تألیف این کتاب با کمبود منابع مواجه شدم و متوجه شدم که کتابخانه‌های اصفهان، دانشگاه و کتابخانه مرکزی چقدر فقیر هستند؛ بنابراین مجبور شدم تعداد زیادی کتاب خریداری کنم یا از دیگران قرض بگیرم. اما ترجمه مرا به دنیای جدیدی متصل کرد.
-
ترجمه شعر چه تفاوت‌هایی با ترجمه رمان یا داستان کوتاه دارد؟ آیا در ترجمه شعر به جنبه‌های صوری و موسیقایی آن نیز توجه می‌کنید؟
ترجمه رمان از عربی به فارسی بسته به کشور نویسنده و استفاده از لهجه‌های محلی چالش‌هایی دارد، اما ترجمه شعر نو معمولاً آسان‌تر است. حفظ موسیقی شعر اصلی کار دشواری است، حتی برای شاعران، مگر اینکه تغییرات زیادی در متن شعر ایجاد شود. من سعی کردم که اصالت و مفهوم شعر را حفظ کنم. -
بازخورد مخاطبان درباره آثار ترجمه شده شما چگونه بوده است؟ آیا این بازخوردها بر انتخاب‌های بعدی شما تأثیرگذار بوده‌اند؟
تا کنون بازخوردها مثبت بوده و دوستان فرهیخته‌ام همیشه مرا به ادامه کار تشویق کرده‌اند. -
اکثر ترجمه‌های شما از عربی به فارسی بوده است. به نظر شما چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین ادبیات فارسی و ادبیات عربی وجود دارد؟
ادبیات عرب در گستره وسیعی از بیش از ۲۳ کشور تولید و توزیع می‌شود و نویسندگان و شاعران این امکان را دارند که اگر در کشور خود نتوانند اثری را منتشر کنند، در کشورهای دیگر چاپ و در سطح عربی پخش کنند. متأسفانه ما این فرصت را نداریم. ما با مردم عرب به لحاظ دین مشترک و روابط فرهنگی چندین هزار‌ساله، اشتراکات زیادی داریم که در ادبیات نیز منعکس می‌شود. -
چه نگاهی به ادبیات‌معاصر ایران و جهان دارید؟ به نظر شما مهم‌ترین ویژگی‌های ادبیات‌معاصر چیست؟
ادبیات مدرن ایران چندین دوره را پشت سر گذاشته و در هر دوره نویسندگان خوبی ظهور کرده‌اند، اما به دلایل مختلف نتوانسته‌اند جهانی شوند. به نظر من، امروزه رمان و شعر در حال پسرفت هستند و شاید علت آن سانسور، خودسانسوری و دوری از موضوعات اجتماعی باشد. -
به نظر شما مخاطب ادبیات در ایران چگونه تغییر کرده است؟ چه عواملی در این تغییر نقش داشته‌اند؟
تعداد خوانندگان کتاب‌های کاغذی رمان و شعر کاهش‌یافته و نسل جوان موبایل در دست، تمایل به خواندن مطالب کوتاه دارد البته برخی به کتاب‌های صوتی گوش می‌دهند که مایه امیدواری است. برخی خوانندگان ابتدا به دنبال ناشر و نویسنده مشهور می‌گردند (این امر ناشی از تبلیغات است، حتی اگر نویسنده درجه‌دو باشد). عده‌ای نیز به ادبیات غرب علاقه‌مند هستند و بیشتر به آثار نویسندگان آن منطقه یا ادبیات آمریکای لاتین گرایش دارند. -
به نظر شما وضعیت نشر کتاب در ایران چگونه است و چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
وضعیت نشر در ایران چندان مطلوب نیست. ابتدا باید اشاره کرد که یک مؤسسه انتشاراتی به عنوان یک بنگاه اقتصادی عمل می‌کند و با آزاد شدن قیمت کاغذ و نهاده‌های چاپ، هزینه‌های تولید کتاب افزایش یافته است. به همین دلیل، برخی ناشران به چاپ آثار نویسندگانی می‌پردازند که خود هزینه تولید و چاپ کتاب را می‌دهند. عده‌ای به دنبال چاپ آثار نویسندگان مشهور هستند تا سرمایه‌شان را بازگردانند، درحالی‌که تعداد کمی واقعاً به کار نویسندگان جوان و ناشناخته اهمیت می‌دهند و به کم قانع می‌شوند. -
به نظر شما کتابخوانی چه نقشی در توسعه فرهنگی جامعه دارد؟
کتابخوانی اساس توسعه فرهنگی است. جامعه‌ای که به مطالعه کتاب نپردازد، حتی اگر تعداد باسوادان آن زیاد باشد، در واقع از نظر اجتماعی بی‌سواد است. -
باتوجه‌به اینکه چندین اثر از نجیب محفوظ را ترجمه کرده‌اید، چه ویژگی خاصی در آثار او شما را جذب کرده است؟ آیا فکر می‌کنید آثار نجیب محفوظ برای مخاطب ایرانی جذابیت خاصی دارد؟
در ابتدا به دنبال ترجمه آثار از زبان انگلیسی بودم، اما به دلیل تعداد زیاد مترجمین و عدم دسترسی به کتاب‌های اصلی، تصمیم گرفتم از زبان عربی ترجمه کنم. خوشبختانه، تعداد مترجمین از زبان عربی در دو دهه اخیر افزایش یافته و امیدوارم که کیفیت کارها نیز بهبود یابد. من که در اصفهان و شاهین‌شهر زندگی می‌کنم، به کتاب‌های عربی دسترسی نداشتم. پس از خواندن چند رمان از نجیب محفوظ، دوستی چند کتاب از او را از دبی برایم آورد و سال بعد نیز تعدادی کتاب عربی از نمایشگاه کتاب تهران خریدم. خوانندگان به دنبال نویسندگان مشهور هستند و نجیب محفوظ در ایران جایگاه خاصی دارد. -
ترجمه شعرهای غاده السمان باتوجه‌به زبان خاص و سبک شاعرانه او، چه چالش‌هایی برایتان ایجاد کرد؟ چگونه توانستید روح شعر را در ترجمه حفظ کنید؟
شعرهای غاده السمان نسبت به شاعرانی که از اسطوره‌ها و رمزها استفاده می‌کنند، ساده‌تر است و در دسته شعر آزاد قرار می‌گیرد و پیچیدگی خاصی ندارد. -
به نظر شما آثار ترجمه شده شما بیشتر موردتوجه چه گروهی از مخاطبان قرار می‌گیرد؟ آیا این آثار توانسته‌اند به معرفی ادبیات عرب به مخاطب ایرانی کمک کنند؟
مخاطبان آثار من شامل گروه‌های مختلفی هستند. پیش از جنگ ایران و عراق، تعداد زیادی مترجم از عربی به فارسی فعالیت می‌کردند و ادبیات عرب جایگاه خاصی داشت. اما پس از جنگ، برخی ناشران از نشر کتاب‌های عربی خودداری کردند و معرفی فرهنگ عربی کاهش یافت. اما در سال‌های اخیر، با افزایش تعداد مترجمین از زبان عربی، وضعیت به‌تدریج تغییر کرده و خوانندگان از طریق ترجمه آثار نویسندگان عرب، ارتباط بیشتری بافرهنگ عربی که اشتراکات زیادی با فرهنگ ایرانی دارد، برقرار کرده‌اند و من نیز سهم کوچکی در این زمینه دارم. -
انگیزه شما برای نگارش کتابی با موضوع “تاریخ مالیات” چه بود؟ آیا این کتاب تنها جنبه تاریخی دارد یا ابعاد اجتماعی و اقتصادی آن را نیز بررسی می‌کند؟
من به دلیل نیاز اداری خود، مجبور شدم جزوه‌ای تهیه کنم. پس از اتمام جزوه، به تاریخ مالیات علاقه‌مند شدم و شروع به نوشتن کتاب کردم. این کتاب هم جنبه تاریخی و هم اجتماعی دارد و به روش‌های مالیات‌ستانی در گذشته و ظلم‌هایی که به‌خاطر مالیات به مردم شده، می‌پردازد. -
شما کتابی با عنوان “امثال‌وحکم مردم عرب جنوب ایران” تألیف کرده‌اید. جمع‌آوری و تدوین این اثر چقدر زمان برد؟ آیا این مجموعه می‌تواند به‌عنوان یک منبع معتبر برای مطالعه فرهنگ و زبان مردم عرب جنوب ایران مورداستفاده قرار گیرد؟
مادرم به طور مکرر از ضرب‌المثل‌ها استفاده می‌کرد و من و همسرم نیز تعداد زیادی از آنها را حفظ کرده بودیم. یک روز به این فکر افتادم که این ضرب‌المثل‌ها را جمع‌آوری کنم. جمع‌آوری این ضرب‌المثل‌ها سه سال وقت من را گرفت، چه به‌صورت حضوری و چه از طریق تلفن و… این مجموعه عمدتاً به‌صورت شفاهی جمع‌آوری شده و با برخی منابع اینترنتی و چند کتاب نیز تطبیق داده شده و مستند است. به نظر من این مجموعه قابل‌استناد است؛ هرچند ممکن است برخی از ضرب‌المثل‌ها در مناطق دیگر متفاوت باشد، اما من اصل را از عبادان و محمره انتخاب کرده‌ام. -
لطفاً درباره آثاری که در حال آماده‌سازی برای انتشار دارید، توضیح دهید. آیا این آثار ادامة مسیر قبلی شما هستند یا رویکرد جدیدی را دنبال می‌کنید؟
من آثار متنوعی از نویسندگان عرب را ترجمه کرده‌ام، از جمله آثار نجیب محفوظ، حنا مینه، ابراهیم نصرالله، عبدالوهاب البیاتی، غاده السمان و همچنین ده‌ها داستان کوتاه و شعر از ادونیس، سعدی یوسف و دیگران. در حال حاضر چند کتاب داستان کوتاه آمادة نشر دارم و اگر فرصت کنم، پس از پایان کار بر روی زندگی‌نامه‌ام و کتابی با عنوان “شعر عربی قرن ۲۰ و ۲۱”، به ترجمه داستان‌های کوتاه ادامه خواهم داد. -
در پایان ضمن تشکر از شما برای شرکت در این مصاحبه اگر نکته خاصی دارید، بفرمایید.
از شما تشکر کنم و برایتان آرزوی موفقیت دارم.
لیست آثار:
آثار منتشر شده کاظم آل یاسین
ــــــــــــــــــــــــــ
-
تاریخ مالیات از آغاز تا امروز، انتشارات مشعل اصفهان. تألیف
-
لنگرگاه خیال، لیلی الاطرش، نویسنده اردنی – فلسطینی. انتشارات مکاتیب، سال ۱۳۸۹
-
رقص با جغد (مجموعه شعر)، غاده السمان، شاعر سوری. انتشارات مکاتیب، سال ۱۳۹۰
-
عشق را به تو ابراز کردم، غاده السمان، شاعر سوری. انتشارات مکاتیب، سال ۱۳۹۰
-
دل شب، نجیب محفوظ، نویسنده مصری و برنده جایزه نوبل. ناشر کاظم آل یاسین، سال ۱۳۹۱
-
بدرود، تهران (مجموعه شعر)، عبدالوهاب البیّاتی، شاعر عراقی. ناشر کاظم آل یاسین، سال ۱۳۹۱
-
بهشت برهوت، لیلی الجُهنی، نویسنده عربستانی.
-
خاطراتی از چخوف، ماکسیم گورکی، ایوان الکسیویچ بونین و الکساندر ایوانوویچ کوپرین. ( از متن انگلیسی)
-
امثال و حکم مردم عرب جنوب ایران. تألیف و گردآوری.
-
جنگ دوم سگ. ابراهیم نصرالله. ترجمه: کاظم ال یاسین..
-
تصویرهای برجای مانده. حنا مینه. ترجمه: کاظم آل یاسیبن.
-
زمان اسب های سفید . ابراهیم نصرالله. ترجمه: کاظم ال یاسین..
-
-آواز خوان شب – مجموعه داستان‌های کوتاه عربی – ترجمه
-
باتلاق (قسمت‌دوم رمان تصویرهای برجای مانده)- حنا مینه. ترجمه: کاظم آل‌یاسین
-
کرنک، نجیب محفوظ، نویسنده فقید مصری.
-
عشق در باران، نجیب محفوظ، نویسنده فقید مصری.
-
تب صحرا، ابراهیم نصرالله
آثار در دست انتشار کاظم آل یاسین:
ـــــــــــــــــــــــــ
-
کشاورز آب، هدی برکات، نویسنده لبنانی.
-
آرزوهای آن پائیز، لیلی اطرش، نویسنده فلسطینی- اردنی.
-
ضرب المثل های فارسی- عربی
-
داستان کوتاه فارسی – تألیف
-
خلاف باد شهادت می دهم ( مجموعه شعر) از غاده السمّان.
-
ضرب المثل های فارسی- عربی- انگلیسی
-
کشتی، مجموعه داستان.
-
داستان های کوتاه جهان.
-
باغ های خار دار، صبحی فحماوي
دیدگاهتان را بنویسید